Дужинске мере могу бити слободне и толерисане. Тежи се да буде што више слободних мера јер се оне не толеришу, па су трошкови производње мањи. Мере треба толерисати у следећим случајевима: - када мера треба да обезбеди исправно функционисање дела, - када мера обезбеђује жељено налегање, - када делови морају бити заменљиви, - ако се делови производе на различитим местима и - када у производњи алат условљава да нека мера буде са одређеним телеранцијама. Подразумева се да и одступања од слободних мера морају бити у одређеним границама. При прописивању толеранција треба водити рачуна о следећем: - да толеранција буде велика колико то дозвољава функција дела, тј. функција мере, да би трошкови производње били што мањи, - ако је могуће – обезбедити да налегање буде из првог степена приоритета. Опште смернице за избор квалитета су: - IT квалитети 1, 2, 3, 4 – за прецизни мерни прибор, - IT квалитети 5, 6, 7 – за мерни прибор радионичке контроле и најфинијих налегања, - IT квалитети 8, 9, 10 и 11 – за просечна, грубља налегања, - IT квалитети 12 до 18 – за делове који не образују налегање, за коване, ливене и грубо обрађене полуфабрикате. Што су толеранције строжије, цена производа је већа, јер финији квалитети изискују прецизније поступке обраде у завршној радној операцији, повећава се и проценат шкарта. Ради смањења трошкова обраде у серијској производњи, могу се за делове који образују налегања прописати и грубљи квалитети толеранције. Избором и класирањем израђених делова, према стварној мери, постиже се да зазори, тј. преклопи остану у потребним границама. Толеранцијска поља осовина и рупа деле се на одређени број група (1 до N) једнаких сужених толеранција, а међусобно се склапају тако да се смањи толеранција зазора, тј. преклопа. Избор налегања Свако налегање осовине и рупе по правилу треба да је у систему једнаке рупе или у систему једнаке осовине. ISO-JUS препоручује за налегања примену само одређених толеранцијских поља и квалитета толеранција. Чврста налегања треба да обезбеде најмањи преклоп (Pd) који омогућава потребну носивост, а највећи преклоп (Pg) не сме да пређе вредност при којој долази до пластичне деформације додирне површине. Сматра се да при формирању чврстог налегања може доћи до пластичне деформације до 10 % површине, а да то не утиче на носивост склопа. На наредној слици дато је више примера примене налегања. Утицај температуре на толеранције и налегања Према ISO стандарду, нормална основна температура на којој израђени делови и мерила морају имати прописане мере је основна температура 293 К или 20 0 С. Већина машинских делова ради на температури различитој од основне, а стварне мере делова мењају се у функцији од промене темперетуре. Ако су делови који образују налегање од истог материјала – промена температуре неће утицати на величину налегања. Ако су ти делови од различитих материјала, са различитим коефицијентима топлотних ширења, имају различите и радне температуре, па ће и величине налегања на радној темпераутури бити различите у односу на исте величине на основној температури. У оваквим случајевима треба предвидети такво налегање да би се добили жељени зазори или преклопи. Промена пречника (или било које дужинске мере) износи: Питања: 1. Када мере треба толерисати? 2. Како се врши избор налегања? 3. Како температура утиче на толеранције и налегања? |