Подручја рада
Претрага
12.ИЗБОР ТОЛЕРАНЦИЈА И НАЛЕГАЊА

            Дужинске мере могу бити слободне и толерисане. Тежи се да буде што више слободних мера јер се оне не толеришу, па су трошкови производње мањи. Мере треба толерисати у следећим случајевима:

            - када мера треба да обезбеди исправно функционисање дела,

            - када мера обезбеђује жељено налегање,

            - када делови морају бити заменљиви,

            - ако се делови производе на различитим местима и 

           - када у производњи алат условљава да нека мера буде са одређеним телеранцијама.

            Подразумева се да и одступања од слободних мера морају бити у одређеним границама.

            При прописивању толеранција треба водити рачуна о следећем:

            - да толеранција буде велика колико то дозвољава функција дела,  тј. функција мере, да би трошкови производње били што мањи,

            - ако је могуће – обезбедити да налегање буде из првог степена приоритета.

            Опште смернице за избор квалитета су:

            - IT квалитети 1, 2, 3, 4 – за прецизни мерни прибор,

            - IT квалитети 5, 6, 7 – за мерни прибор радионичке контроле и најфинијих налегања, 

            - IT квалитети 8, 9, 10 и 11 – за просечна, грубља налегања,

            - IT квалитети 12 до 18 – за делове који не образују налегање, за коване, ливене и грубо обрађене полуфабрикате.

            Што су толеранције строжије, цена производа је већа, јер финији квалитети изискују прецизније поступке обраде у завршној радној операцији, повећава се и проценат шкарта.

            Ради смањења трошкова обраде у серијској производњи, могу се за делове који образују налегања прописати и грубљи квалитети толеранције. Избором и класирањем израђених делова, према стварној мери, постиже се да зазори, тј. преклопи остану у потребним границама. 

            Толеранцијска поља осовина и рупа деле се на одређени број група (1 до N) једнаких сужених толеранција, а међусобно се склапају тако да се смањи толеранција зазора, тј. преклопа. 

            Избор налегања

            Свако налегање осовине и рупе по правилу треба да је у систему једнаке рупе или у систему једнаке осовине. ISO-JUS препоручује за налегања примену само одређених толеранцијских поља и квалитета толеранција.

            Чврста налегања треба да обезбеде најмањи преклоп (Pd) који омогућава потребну носивост, а највећи преклоп (Pg)  не сме да пређе вредност при којој долази до пластичне деформације додирне површине. Сматра се да при формирању чврстог налегања може доћи до пластичне деформације до 10 %  површине, а да то не утиче на носивост склопа. На наредној слици дато је више примера примене налегања.

image001.jpg            Утицај температуре на толеранције и налегања

            Према ISO стандарду, нормална основна температура на којој израђени делови и мерила морају имати прописане мере је основна температура 293 К или 20 0 С.

            Већина машинских делова ради на температури различитој од основне, а стварне мере делова  мењају се у функцији од промене темперетуре. Ако су делови који образују налегање од истог материјала – промена температуре неће утицати на величину налегања. Ако су ти делови од различитих материјала, са различитим коефицијентима топлотних ширења, имају различите и радне температуре, па ће и величине налегања на радној темпераутури  бити различите у односу на исте величине на основној температури. У оваквим случајевима треба предвидети такво налегање да би се добили жељени зазори или преклопи. Промена пречника (или било које дужинске мере) износи:

   tabela.jpg                           

Питања: 

1. Када мере треба толерисати?

2. Како се врши избор налегања?

3. Како температура утиче на толеранције и налегања?